اثرات آنتی اکسیدانی کلاله‌های زعفران تاثیر مهمی بر عملکرد سیستم عصبی می‌گذارد که این اثرات به سبب وجود ترکیبات کارتنوئیدی ارزشمندی از جمله کروسین می‌باشد. بررسی‌ها نشان داده است این ترکیبات با کاهش میزان التهابات، مانع بروز آسیب های اکسیداتیو به مغز و سیستم عصبی شده و از این طریق باعث بهبود عملکرد سیستم عصبی می شوند¹.

آسیب های اکسیداتیو به طور معمول زمانی رخ می دهند که رادیکال‌های آزاد بیش از اندازه در سلول‌های بدن وجود داشته باشند. رادیکال‌های آزاد به سلول‌ها، پروتئین‌ها و ساختار DNA آسیب زده و در صورت استمرار می‌تواند به پیری یا مرگ سلولی منجر شود. همچنین ممکن است در ایجاد طیف وسیعی از بیماری ها از جمله دیابت، سرطان و بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون نقش داشته باشد. رادیکال‌های آزاد در طی فرآیندهای متابولیک طبیعی در بدن بوجود می‌آیند و بدن برای مقابله با افزایش آنها، اقدام به تولید ترکیبات آنتی اکسیدان می‌کند. همچنین رژیم غذایی افراد نیز منبع مهمی برای تامین آنتی اکسیدان های بدن به حساب می‌آید. سبک زندگی ناسالم، تغذیه نامناسب و استرس های محیطی و عصبی، بدن را از نظر تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی اکسیدان خارج نموده که این موضوع در صورت استمرار موجب بروز عوارض جبران ناپذیری در افراد می شود ².

از طرفی، بیماری‌ها و مشکلات مربوط به سیستم عصبی می‌توانند تأثیرات منفی شدیدی بر روی کیفیت زندگی و طول عمر انسان داشته باشند. بسیاری از افرادی که به این بیماری‌ها دچار می‌شوند حتی ممکن است بهبودی کامل را کسب نکنند و اگر هم بهبود پیدا کنند باید با عوارض جدی داروهای افسردگی و اعصاب و روان روبرو شوند. مصرف زعفران علاوه بر اینکه می‌تواند از بیماری‌های اعصاب و روان و افسردگی پیشگیری کند می‌تواند منجر به کاهش عوارض جانبی ناشی از این بیماری‌ها شود. یکی از عوارض جدی مهم داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین ایجاد اختلالات جنسی در حین و پس از پایان دوره‌ی درمان است که می‌تواند تأثیرات روحی مخربی بر روی فرد داشته باشد و گاه عاملی برای وخیم‌تر شدن وضعیت افسردگی و عدم درمان فرد می‌شود. اما زعفران می‌تواند عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای اعصاب و روان بر روی بدن را کنترل نموده و از آنجایی که اثرات تقویت کننده قوای جنسی دارد در بسیاری از موارد این عوارض را به طور کامل خنثی می‌کند³. امروزه برخی از متخصصین روان‌پزشکی به بیماران خود توصیه می‌کنند تا مصرف زعفران را در برنامه غذایی خود قرار دهند. درمان‌هایی که با عصاره زعفران صورت می‌گیرد، برخی از اثرات وروتوکسیک را کاهش داده و همچنین باعث افزایش تولید انتقال‌ دهنده‌‌های عصبی، همچون دوپامین و گلوتامات می‌شوند. از سوی دیگر تجویز عصاره زعفران باعث کاهش اثرات سرخوشی آور مورفین می شود که نتیجه تمام اینها، توان بخشی و قدرتمندتر شدن مغز انسان است ⁴.

حال بیایید کمی بیشتر با ترکیبات فعال زعفران و مکانیزم اثر آنها آشنا شویم:

ارزش زعفران به علت وجود سه متابولیت ثانویه اصلی می باشد:

1. کروسین (منوگلوکوزیل یا دی گلوکوزیل پلی ان استرها) و مشتقات آن که مسئول رنگ قرمز زعفران هستند.
2. پیکروکروسین (مونوترپن گلیکوزید پیش ساز سافرانال و محصول تجزیه زئاگزانتین) که مسئول طعم تلخ زعفران است.
3. سافرانال (منوترپن آلدهیدی حلقوی محلول در چربی) که مسئول عطر و بوی زعفران است.

ترکیبات رنگی زعفران شامل کاروتنوئیدهای کروستین و فرم های گیکوزیدی دی جنتیوبیوزید (کروسین)، گلوکوزید، جنتیو گلوکوزید، و دی بتا کروستین (مونو متیل استر)، گاما کروستین (دی متیل استر)، آلفا کاروتن، بتا کاروتن، لیکوپن و زیزانتین هستند. فلاونوئیدها به خصوص لیکوپن، آمینو اسیدها، پروتئین ها، نشاسته، صمغ ها و دیگر ترکیبات نیز در زعفران یافت شده اند. آزمایشات نشان داده که زعفران مقادیر ناچیزی تیامین و ریبوفلاوین نیز دارد ⁵.

تاکنون اثرات درمانی زیادي از زعفران در مطالعات دیده شده است، که عمده این اثرات مفید را به خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی عصاره زعفران و اجزای فعال آن نسبت می دهند.

نتایج تحقیقات نشان می دهد که زعفران و اجزای آن می‌توانند از نورون‌های سیستم عصبی در مقابل آسیب‌های خارجی و داخلی محافظت نمایند و در نتیجه مانع از کاهش توانایی حافظه افراد مبتلا به آلزایمر شده و حتی ممکن است در درمان بیماری‌های مرتبط با حافظه نیز کارایی داشته باشد ⁶. این اثر محافظتی عصبی زعفران را می‌توان درمورد عملکرد چشم نیز مشاهده کرد؛ به طوری که  زعفران و اجزای آن مشکلات بینایی در بیماری‌هایی مانند ARM را کاهش می‌دهند ⁷. اثر زعفران و اجزای آن بر اضطراب و بی‌خوابی نیز در مطالعات حیوانی صورت گرفته است که این اثرات کاملا وابسته به دوز هستند و در مورد عصاره کامل زعفران تاثیر بیشتری نسبت به ترکیبات مشتق شده آن مشاهده شده است. لذا به نظر می‌رسد اجزای زعفران در جهت این عملکرد با هم همکاری کرده و به اصطلاح اثر سینرژیستیک داشته باشند. در ارتباط با افسردگی، اثرات ضد افسردگی زعفران و اجزای آن در مطالعات بالینی چنان مشهود است که در درمان افسردگی خفیف تا متوسط و شدید به اندازه سایر داروهای ضدافسردگی پرکاربرد موثر است.

نتیجه گیری: در مجموع به نظر می‌رسد زعفران و اجزای فعال آن (کروسین، کروستین و سافرانال) در بیماری‌های مرتبط با سیستم عصبی نقش پیشگیرانه و درمانی داشته باشند. این عملکردها را به اثرات آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضد آپوپتوزی آنها نسبت می‌دهند.  بر اساس همین یافته ها، اخیرا از زعفران و اجزای آن داروهایی برای درمان افسردگی، آلزایمر، سندروم پیش از قاعدگی و … تهیه شده است.

ضمنا به جهت بهره مندی از اثرات دارویی زعفران از کپسول سافرونیکا شرکت داروسازی سینا پژوهان سلامت تولید شده بر پایه عصاره انکپسوله زعفران استفاده نمایید.

منابع:

1- The effects of Crocus sativus (saffron) and its constituents on nervous system: A review. Mohammad Reza Khazdair, Mohammad Hossein Boskabady, Mahmoud Hosseini, Ramin Rezaee, and Aristidis M. Tsatsakis. 2015. Avicenna J Phytomed. 2015 Sep-Oct; 5(5): 376–391.

2- Behshid Ghadrdoosta, Abbas Ali Vafaeia, Ali Rashidy-Pour, Razieh Haji soltani, Ahmad Reza Bandegib, Fareshteh Motamedi, Saeed Haghighi, Hamid Reza Sameni, Sharzad Pahlvand. 2011. Protective effects of saffron extract and its active constituent crocin against oxidative stress and spatial learning and memory deficits induced by chronic stress in rats. European Journal of Pharmacology: 667: 222-229.

3- Khaksarian, Mojtaba, Masoud Behzadifar, Meysam Behzadifar, Maryam Alipour, Firouzeh Jahanpanah, Tania Simona Re, Fabio Firenzuoli, Riccardo Zerbetto, and Nicola Luigi Bragazzi. “The efficacy of Crocus sativus (Saffron) versus placebo and Fluoxetine in treating depression: a systematic review and meta-analysis.” Psychology research and behavior management 12 (2019): 297.

4- Yaribeygi, Habib, Hedayat Sahraei, Ali Reza Mohammadi, and Gholam Hossein Meftahi. “Saffron (Crocus sativus L.) and morphine dependence: A systematic review article.” American Journal of Biology and Life Sciences 2, no. 2 (2014): 41-45.

5- Sampathu, S. R., S. Shivashankar, Y. S. Lewis, and A. B. Wood. “Saffron (Crocus sativus Linn.)—Cultivation, processing, chemistry and standardization.” Critical Reviews in Food Science & Nutrition 20, no. 2 (1984): 123-157.

6- Papandreou, Magdalini A., Maria Tsachaki, Spiros Efthimiopoulos, Paul Cordopatis, Fotini N. Lamari, and Marigoula Margarity. “Memory enhancing effects of saffron in aged mice are correlated with antioxidant protection.” Behavioural brain research 219, no. 2 (2011): 197-204.

7- Piccardi, Marco, Dario Marangoni, Angelo Maria Minnella, Maria Cristina Savastano, P. Valentini, L. Ambrosio, E. Capoluongo, Rita Maccarone, Silvia Bisti, and Benedetto Falsini. “A longitudinal follow-up study of saffron supplementation in early age-related macular degeneration: sustained benefits to central retinal function.” Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2012 (2012).